Nowe słowo czy nowa rzecz?

Od  lat  toczy  się  debata  wokół  globalizacji.  Temat  ten  podejmowany  jest  na
kongresach  naukowych,  bywa  przedmiotem  namysłu  biznesmenów  i  polityków,  porusza
wyobraźnię szerokich kręgów społeczeństwa. Odpowiednia literatura przedmiotu staje się już
w tej kwestii trudna do ogarnięcia. Ponieważ dyskusja o globalizacji oscyluje głównie wokół
jej  ekonomicznego  wymiaru,  właśnie  czasopisma  ekonomiczne  oraz  wkładki  gospodarcze
różnych dzienników i tygodników zostały zdominowane tą problematyką. Słowo "globalizacja"
niewątpliwie  przebojem  wtargnęło  do  czołówek  prasy  światowej.  Na  dobre  zadomowiło  się
też w naszym języku potocznym.

Jeśli  nawet  w  powszechnym  zainteresowaniu  globalizacją  gospodarczą  wiele  jest
przemijającej  mody,  zasługuje  ona  na  uwagę  -  tym  bardziej,  że  wskutek  nieostrości
i wieloznaczności pojęcia globalizacji narosło wokół niego mnóstwo nieporozumień. Jest ono
raczej  zbitką  znaczeniową  ujmującą  swym  zakresem  różne  fenomeny.  Wątpliwości  budzi
najpierw  rzekoma  nowość  kontrowersyjnego  zjawiska.  Jeśli  przez  globalizację  rozumieć
przestrzenne   otwarcie   się   gospodarki,   zdobywanie   coraz   to   nowych   rynków,   ścisłą
współzależność stosunków handlowych i międzynarodowe przepływy kapitałowe, to procesy
te  rzeczywiście  toczą  się  od  dawna.  Od  wieków  szukano  sposobów  przybliżania  do  celów
gospodarczych  tego,  co  odległe:  wytyczano  lądowe  i  wodne  szlaki  handlowe,  ulepszano
środki    transportowe,    rozbudowywano    sieci    dróg    żelaznych,    zakładano    łączność
przewodową.  W XIX  wieku  do  tego  stopnia  zafascynowano  się  możliwością  "pokonania"
przestrzeni  i  czasu,  że  budowane  wówczas  linie  kolejowe  uznano  za  korytarze  rozumu,
przesieki  w  feudalnym  mroku  i  ciasnocie.  Heinrich  Heine  sądził  nawet,  że  kolej  już  teraz
skutecznie  zabija  przestrzeń.  Gdyby  tylko  starczyło  środków,  można  by  w  końcu  "zabić"  i
czas.1  
Wobec  przemian  i  rewolucji  technologicznych,  które  dokonały  się  od  czasów
Heinego,   pobłażliwy   stosunek   do   XIX-wiecznych   mrzonek   wydaje   się   dziś   w   pełni
uzasadniony.  Współczesną  euforię  proglobalizacyjną  względnie  przerażenie  skalą  tego
procesu  winny  jednak  studzić  podstawowe  dane  statystyczne.  Okazuje  się,  że  dopiero  w
1970  r.  udział  eksportu  w produkcji  światowej  osiągnął  poziom  z  1913  r.,  zaś  przepływy
kapitałowe   netto   (służące   m.in.   finansowaniu   sieci   kolejowych   i   innych   inwestycji

1 Por. B. Ulrich, Doppeltes Schnäppchen. Globalisierung oder die Angst vor einer Diktatur des Jetzt,
"Frankfurter Allgemeine Zeitung" 1997 nr 57.