Co ruchy i stowarzyszenia mogą zrobić na rzecz ograniczenia bezrobocia?

Danuta Chojnacka
Radna Gminy Warszawa-Centrum

Wstęp

Nasze dzisiejsze krótkie rozważanie nad możliwością udziału stowarzyszeń katolickich w przeciwdziałaniu rozszerzania się wielkiej plagi naszych czasów - bezrobocia zacznijmy od osadzenia tematu w doktrynie Kościoła Katolickiego. Kluczowym dla naszych dzisiejszych obrad dokumentem jest encyklika Jana Pawła II Laborem exercens, ogłoszona z okazji 90-lecia encykliki Rerum novarum, zawierająca nauczanie Papieża o pracy. Personalistyczny wymiar pracy wyraża się bowiem w świetle encykliki nie tylko w tym, że osoba jest podmiotem pracy i że przez to praca sama partycypuje niejako w godności osobowej człowieka, ale przede wszystkim w tym, że osoba realizuje się
przez pracę, w niej nie tylko przejawia się nasza osobowość, ale przez nią się ona dopełnia i doskonali; człowiek urzeczywistnia się poprzez pracę, przez nią poniekąd bardziej staje się człowiekiem: (LE, n. 9) ... Potrzeba pracy jest dla człowieka o wiele wcześniejsza, niż potrzeby materialne, które są zaspokajane przy pomocy jej owoców. Wynika ona z samej rozumnej natury człowieka oraz refleksji nad światem stworzonym przez Boga, z potrzeby otwarcia się na otaczające nas wartości, oraz na ludzi, w których te wartości odkrywamy. (J. Majka, Katolicka nauka społeczna, Rzym 1987).
Praca przyczynia się do wzrostu naszego uczestnictwa w dobru, a zatem do wzrostu naszej doskonałości osobowej. Dlatego wartość ekonomiczna pracy jest zagadnieniem wtórnym. Jan Paweł II walczy o powszechne prawo ludzi do pracy, nawet dla tych, od których tej pracy można by już nie oczekiwać, to znaczy od niepełnosprawnych.
Papież wysuwa także postulat priorytetu pracy w stosunku do własności, poddając krytyce obecne stosunki pracy w świecie. Głównym błędem społecznej organizacji pracy ukształtowanej we współczesnej cywilizacji jest dominacja kapitału nad pracą.
Ponieważ uciążliwość pracy, zwłaszcza pracy zniewolonej, może prowadzić niekiedy do degradacji człowieka,  chrześcijaństwo zawsze zmierzało do łączenia pracy z
modlitwą. Nadszedł czas, aby chrześcijanie głośno mówili, że praca jest darem Boga i nie ma żadnego sensu dzielenie jej na kategorie w zależności od jej rodzaju, uważając jedno zajęcie za lepsze, a drugie za gorsze. Każda praca jest świadectwem godności człowieka i jego panowania nad stworzeniem. Jest też okazją do rozwoju własnej osobowości. Jest łącznikiem jedności z innymi ludźmi, źródłem utrzymania własnej rodziny, sposobem polepszenia bytu społeczności, w której żyjemy, a dla całej
ludzkości postępem - pisał błogosławiony Josemaria Escriva de Balaguer, założyciel Opus Dei, beatyfikowany w 1992 r. przez Jana Pawła II głosiciel uświęcania pracy, uświęcania siebie przez pracę i uświęcania innych przez pracę.


1. Aktywność świeckich w różnych dziedzinach życia społecznego jako wynik ich odpowiedzialności w świetle adhortacji apostolskiej Christifideles laici Jana Pawła II

Już Leon XIII w 1885 r. zachęcał katolików świeckich do udziału w życiu politycznym ostrzegając przed dpowiedzialnością oddania władzy w niepowołane ręce. Dla człowieka wierzącego wiara powinna być inspiracją do zaangażowania politycznego.
Kościół zachęca do apostolstwa zarówno indywidualnego jak i zespołowego, a wraz z Soborem potwierdza prawo ludzi świeckich do zakładania stowarzyszeń w celu prowadzenia apostolatu. Polityka, to wg Christifideles laici (n. 115), różnego
rodzaju działalność gospodarcza, społeczna i prawodawcza, która w sposób organiczny służy wzrastaniu wspólnego dobra. Włączenie się stowarzyszeń w którąś z ww. form aktywności będzie przynosiło także skutki w odniesieniu do problemu, który dziś nas zajmuje w bezrobociu. Oczywiście w różnym stopniu, ale o tym za chwilę. Na razie jeszcze krótki cytat z adhortacji kontynuujący myśl przerwaną: "Ani oskarżenie o karierowiczostwo, o kult władzy, o egoizm i korupcję, które nierzadko są kierowane pod adresem ludzi wchodzących w skład rządu, parlamentu, klasy panującej czy partii politycznej, ani dość rozpowszechniony pogląd, że polityka musi być terenem moralnego zagrożenia, bynajmniej nie usprawiedliwiają sceptycyzmu i nieobecności chrześcijan w sprawach publicznych (n. 115 -116).


2.        Bezrobocie - problem dla rozwiązań strukturalnych

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania bezrobociu jest tworzenie nowych miejsc pracy. Jest to truizm, ale powtórzenie go tu, dzisiaj, zwróci Państwa uwagę na rozmiar problemu i niemożność rozwiązywania go z poziomu organizacji pozarządowych. Tworzenie nowych miejsc pracy wymaga działań w zakresie polityki gospodarczej państwa oraz polityki finansowej, fiskalnej, społecznej, oświatowej, prawa pracy itd. Niewiele jest organizacji pozarządowych, które mogą pochwalić się efektami w zakresie tworzenia miejsc pracy (poza miejscami pracy dla obsługi własnej działalności). Pole działania w tej ziedzinie powstaje poprzez wymienionš powyżej aktywność polityczną i możliwość wpływania na ustawodawstwo. Dlatego zachęcam wszelkie podmioty prawne działające w ramach ustawy o stowarzyszeniach i ustawy o fundacjach do partycypowania w wyborach zarówno samorządowych, jak i parlamentarnych. Jest to często trudne lub wręcz niemożliwe bez tworzenia koalicji z innymi podmiotami prawnymi, które dążą do realizacji identycznych lub zbliżonych celów programowych. Jest to trudna droga, zwłaszcza dla podmiotów początkujących, ale na pewno należy na nią wejść.


3.        Zapobiegania bezrobociu

Organizacje pozarządowe mają szersze pole do popisu w dziedzinie zapobiegania bezrobociu niż zmniejszania jego skutków, chociaż i te możliwości są zlokalizowane w bardzo szeroko rozumianej perspektywie społecznej.
Jedną z ważniejszych cech charakteryzujących zjawisko bezrobocia w Polsce jest wysoki udział procentowy młodzieży, zwłaszcza absolwentów. W tym kontekście chciałabym przytoczyć kilka danych statystycznych (badanie OBOP o postawach młodzieży 1998 r.). Na pytanie: Co twoim zdaniem jest dla ciebie w życiu najważniejsze? Pierwsze miejsce - 38,6% młodych ludzi w wieku od 12 do 19 lat odpowiedziało: miłość i wielkie uczucie; drugie miejsce zajęła odpowiedź - szczęście rodzinne, poczucie, że żyje się dla najbliższych, własnych dzieci (29,7%) a na trzecim miejscu: zdobycie ludzkiego zaufania, przyjaciół (16%). Odpowiedź: praca którą się lubi (6,3%) zajęła jedno z ostatnich miejsc poprzedzona odpowiedzią wykształcenie, dążenie do wiedzy (9,4%).
Oczywiście musi nas cieszyć, że polska młodzież tak bardzo sobie ceni wartość relacji międzyludzkich i życia rodzinnego, należy jednak zastanowić się nad tym, że wykształcenie jako takie jest wyżej oceniane niż praca. Równie ciekawe wnioski
można wyciągnąć z odpowiedzi na pytanie, jaki procent młodzieży uważa, że dana sprawa nie jest dla niego ważna w życiu: tutaj procent odpowiedzi negatywnej w odniesieniu do pracy wyniósł aż 71,4%. Jest to na pewno materia do przemyśleń dla Państwa jako osób zaangażowanych w życie różnych wspólnot religijnych.
I jeszcze jedna statystyka: System wartości młodzieży kształtuje się pod wpływem różnych instytucji. Które z nich wywierają największy wpływ, czy te, które powinny oddziaływać, czy też inne, które zdaniem respondentów nie powinny oddziaływać na młode pokolenie?
Na pytanie OBOP: Kto w największym stopniu Pana/i zdaniem wpływa obecnie na obyczaje i zachowania młodzieży? Udzielono następujących odpowiedzi (procenty nie
sumują się, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź): telewizja - 61%, rówieśnicy - 55%, rodzina
- 44%, filmy wideo - 37%, kolorowe tygodniki - 31%, szkoła, nauczyciele - 27%, Kościół, księża - 14%. Na pytanie: A kto powinien mieć największy wpływ?
Padły następujšce odpowiedzi: rodzina - 87%, szkoła, nauczyciele - 9%, Kościół, księża - 2%.
Wyniki te pokazują, że tradycyjny "trójnóg" wychowawczy: rodzina, szkoła, Kościół zaistniał. Ale tylko w formie oczekiwań, a nie ocenianych przez respondentów faktów. Zmiana proporcji w tym zakresie to także ważne zadanie wspólnot religijnych.


Praca z rodziną

Rodzina jawi się nam w tym miejscu jako zadanie; to w rodzinie poznaje człowiek wartość pracy i tej zawodowej i tej domowej, polegającej na cichej służbie; to w rodzinie doznaje skutków braku pracy - obniżenie standardu życia, a czasem wręcz skrajny niedostatek i brak środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, wynikające z tego faktu depresje, frustracje i patologie. Objęcie pomocą rodzin w
których są bezrobotni, wspieranie ich w różny sposób, zarówno przez pomoc rzeczową, ale też przez tworzenie sfer aktywności: np. włączenie do pomocy sąsiedzkiej, do pracy z grupami parafialnymi, zwłaszcza młodzieżowymi itp. pomaga rodzinom, które dotknęło bezrobocie, przezwyciężyć poczucie izolacji, czasem wręcz odrzucenia i zmotywowanie ich do szukania rozwiązań.


Oświata

Sporo możliwości w zakresie szeroko rozumianego przeciwdziałania bezrobociu jawi się w dziedzinie działalności oświatowej. Start zawodowy uczšcej się młodzieży uwarunkowany jest czynnikami leżšcymi zarówno po stronie młodzieży jak i rynku pracy. Zależy on od przygotowania zawodowego młodzieży oraz jej aspiracji i oczekiwań (o tym aspekcie już wspominałam) ale też od popytu na pracowników o
określonych kwalifikacjach zawodowych, od innych oczekiwań pracodawców, rozmieszczenia miejsc pracy, uwarunkowań demograficznych i innych. Zmiany zachodzące na rynku pracy w ostatnich latach charakteryzowały się spadkiem liczby
pracujących w sektorze publicznym i wzrostem w sektorze prywatnym. Do kuratoriów oświaty zgłaszane są zapotrzebowania szkół na otwieranie kierunków kształcenia w
zawodach poszukiwanych na rynkach pracy i zamykanie kształcenia w tych zawodach, w których występuje bezrobocie. W reformie systemu oświaty uwzględniono potrzeby rynku pracy poprzez wprowadzenie w szkołach kształcenia zerokoprofilowego. Spowodowało to zmniejszenie liczby zawodów realizowanych w istniejšcych typach szkół. Nowa, wdrażana klasyfikacja zawodów obejmuje 157 zawodów, co jest znacznym zmniejszeniem ich liczby. Wszystkie zmiany wprowadzane w systemie kształcenia winny być przez środowisko lokalne śledzone. Rodzice, a tym bardziej rodzice zrzeszeni, są prawomocnym podmiotem do występowania z wnioskami w sprawach dotyczących placówek oświatowych
na różnych szczeblach społecznych organów w systemie oświaty (Ustawa o systemie oświaty z dnia 7.09.1991 rozdz. 4): przez reprezentację w radzie szkoły i wojewódzkiej radzie oświatowej.
Organizacje posiadające osobowość prawną, nie nastawione na zysk, mogą zabiegać o dotacje od władz samorządowych różnego szczebla. Stosowane są zazwyczaj dwie formy dotowania: a) dotację na realizację zadania zleconego, b) dotację na dofinansowanie programu/działalności statutowej. Dofinansowanie może dotyczyć działań oświatowych przeciwdziałających bezrobociu wśród młodzieży. Organizacje starające się o dotację są zobowiązane do złożenia w terminie ustalonym przez zleceniodawcę obowiązującego wniosku z przedstawionym w nim opisem programu.
Programy szkoleń, czy innych oddziaływań mogą obejmować np. problematykę:

  • Techniki i metody aktywnego poszukiwania pracy,
  • Techniki planowania własnej kariery zawodowej,
  • Podstawy zasad prowadzenia własnej działalności gospodarczej,
  • Elementarne pojęcia o rynku pracy, umiejętności radzenia sobie na rynku pracy (budowanie pozytywnego myślenia, autoprezentacja, sporządzanie dokumentów, sporządzania bilansu umiejętności zawodowych, przygotowanie się do rozmowy kwalifikacyjnej)

Samo tworzenie placówek oświatowych jest także zadaniem, które należy wymienić w tym kontekście. Szkoła kształcąca pod kątem rynku pracy: pomagająca uczniowi w
zdobyciu umiejętności podejmowania decyzji, komunikowania się z innymi ludźmi, pokonywania trudności, samodzielnego poszukiwania rozwiązań, asertywności, a więc szkoła ucząca myśleć i wychowująca.
Należy zwrócić także uwagę na problem pracy zarobkowej młodzieży uczącej się. Bardzo mały procent tej młodzieży w klasie maturalnej deklaruje, iż zarabiało już pieniądze. Zazwyczaj wszelkie potrzeby pokrywa kieszonkowe (czasem bardzo wysokie). A przecież młodzież, która zaznała trudów pracy zarobkowej, wybiera znacznie racjonalniej przyszły zawód.
Wymienię jeszcze kilka pomysłów, które mogą podjąć organizacje pozarządowe. Niektóre z nich omówi p. Małgorzata Szafrańska.

  • Agencje pracy (niezbędna jest koncesja),
  • Kluby aktywnego poszukiwania pracy,
  • Konkurs przedsiębiorczości - nagrodą kredyt na działalność,
  • Wydawanie biuletynu informacyjnego dla poszukujących pracy,
  • Przygotowanie grup liderów szkolnych do prowadzenia zajęć przygotowujących młodzież do wejścia na rynek pracy.