1) Zob. Ks. A Schulz SJ, Wiosna Kościoła w Polsce, w: Leksykon Ruchów i Stowarzyszeń w Kościele, red. A. Petrowa-Wasilewicz, Warszawa 2000, s. 9–11.
2) Wypowiadałem się na ten temat wielokrotnie. Między innymi podczas Kongresu Ruchów i Nowych Wspólnot kościelnych, zorganizowanym w Rzymie w maju 1998 r., w czasie Kongresu 40 Ruchów i Nowych Wspólnot kościelnych oraz w Speyer (Niemcy) w czerwcu 1999. Ta ostatnia wypowiedź została opublikowana – zob. Kard. M. Vlk, I movimenti sono vita!, Rinnovamento nello Spirito Santo (1999) nr 8–9, s. 27.
3) „Per essere noi testimoni di Cristo che ci ha liberati” (dichiarazione finale della Seduta Speciale del Sinodo dei Vescovi dedicato all’Europa), L’Osservatore Romano, 13 (1992) n. 1, s. 49–50; Testimoni della liberta di Cristo – dichiarazione dell’assemblea del sinodo dei vescovi per l’Europa (testo e commento), ed. P. Coda, Roma 1992.
4) W efekcie dane mi było uczestniczyć w szeregu kolejnych międzynarodowych kongresach i spotkaniach ruchów jakie odbywały się m.in. w Speyer („Convegno dei movimenti e delle comunitr”, 7–8 VI 1999), rzymskie seminarium o charakterze studyjnym z udziałem licznych biskupów (n.t. „Movimenti ecclesiali e nuove comunitrnella solecitudine pastorale dei vescovi”– Roma, 16–18 VI 1999), w Ottmaring koło Augsburga, czy też i na Velehradzie (4–5 VII 1999), to ostatnie miało jedynie charakter narodowy.
5) Omawiając sekularyzacje jako dominujący paradygmat socjologii religii ks. Janusz Mariański pisze: „Sekularyzacja oznacza przede wszystkim fenomen zachodni i wyzwanie rzucone chrześcijaństwu i jego instytucjonalnym formom, czyli Kościołom, Jest rozumiana jako wyzwolenie się od kościelnych roszczeń i kościelnego panowania, jako narodziny nowej hierarchii wartości, jako akcentowanie wolności, autonomii, odchodzenie od tradycyjnego obrazu człowieka, ateizm itp. Współczesna sekularyzacja, zdaniem niektórych, nie ma już charakteru regionalnego, lecz dzięki nowoczesnym technikom i możliwościom komunikowania społecznego nabiera charakteru ogólnoświatowego”. Zob. tenże, O kryzysie globalnej teorii sekularyzacji, w: W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego. Księga Jubileuszowa poświęcona czci Księdza Profesora Antoniego Mlotka, red. M. Biskup, T. Reron, Wrocław 2000, s. 641.
6) Do tematu tego Jan Paweł II nawiązywał wielokrotnie m.in. już 8 października 1988 r. podczas swego przemówienia do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy: „Jeżeli Europa chce pozostać sobie wierna, musi umieć zebrać wszystkie żywotne siły kontynentu, uznając jednocześnie niepowtarzalność charakteru każdego regionu i odnajdując w swoich korzeniach wspólnego ducha”. Ponadto w swej homilii z okazji 1000. rocznicy śmierci św. Wojciecha, w Gnieźnie, 3 czerwca 1997 r.
7) Por. Jan Paweł II Polska 1999. Przemówienia i Homilie, Warszawa 1999, s. 110–111. Tematyka budowania zjednoczonej Europy znajduje na gruncie polskim liczne dojrzałe debaty oraz publikacje. Polska i Kościół w procesie integracji europejskiej (Konferencja: Polska w procesie integracji europejskiej, Warszawa 18–20 czerwca 1998 r.), KAI, Warszawa 1998. W ostatnich miesiącach odbyły się m.in. takie oto dwa sympozja n.t. „Duchowości Europy” (Warszawa, Uniwersytet Ks. Kard. S. Wyszyńskiego, 10 V 2000 r.) oraz Konferencja o roli Polski i Kościoła we wspólnocie europejskiej (Lublin, KUL 9 V 2000 r.).
8) Zob. m. in.: M. Vlk, Europa pogańska czy chrześcijańska? Miłość droga do jedności, Katowice 1997; tenże, Blisko Jezusowego krzyża, Pastores 2 (1999), n. 1, s. 100–106, oraz: Europa Ducha, (referat wygłoszony na XXI kongresie ACLI – Katolickiego Stowarzyszenia Pracowników Włoskich: Nie bać się przyszłości w nowej Europie. Praca i solidarność korzeniami ekonomii społecznej, Mediolan, 30 marca 2000), Biuletyn OCIPE – Wokół Współczesności (2000) nr 6, s. 1–5; Nie żyć w kłamstwie i nienawiści – nauka płynąca z genezy totalitaryzmu, referat wygłoszony w Lublinie a opublikowany w formie nadbitki związanej z aktami kongresowymi – Sacrum i Kultura, Chrześ-cijańskie korzenie przyszłości (Materiały Kongresu Kultury Chrześcijańskiej – Lublin, 15–17 września 2000 r.), Lublin 2000, s. 1–20.
9)  Przesłanie końcowe Światowego Kongresu Ruchów Kościelnych (Rzym, 27 – 29 maja 1998), Watykan, 29 maja 1998, n. 3.
10) „oznacza to szczególną wrażliwość na wszystko to co Duch mówi Kościołowi i Kościołom (por. Ap 2,7 nn.), na wszystko co mówi poszczególnym osobom poprzez dary, które służą całej wspólnocie oraz na wszystko, co mówi do różnych wspólnot, poczynając od najmniejszych, jak rodzina, a kończąc na większych, takich jak narody i organizacje międzynarodowe, nie pomijając kultur, cywilizacji i zdrowych tradycji. Ludzkość, wbrew wszystkim pozorom, wciąż oczekuje objawienia się synów Bożych i żyje nadzieją, jakby w bólach rodzenia”. Zob. Jan Paweł II, Tertio millennio adveniente, n. 23, dalej cytuje – TMA.
11) Zob. m.in.  Discorso ai partecipanti al II Colloquio internazionale dei movimenti ecclesiali, 2 marzo 1987, w: Insegnamenti X/1 (1987), p. 478; La Chiesa Comunitr di carismi, Udienza Generale, L’Osservatore Romano (1992) 25 giugno; I carismi dei Laici, Udienza Generale, L’Osservatore Romano (1994) 10 marzo; Orędzie Ojca Świętego Jana Pawła II do uczestników I Kongresu Ruchów Katolickich – Warszawa, Watykan 31 maja 1994, jak też bardzo ważna wypowiedź Jana Pawła II podczas wigilii Zesłania Ducha Świętego 1997 r. inaugurującej misje w Wiecznym Mieście.
12) Zob. Wiele charyzmatów i ruchów, ale jedna misja, przemówienie papieża Jana Pawła II wygłoszone na placu św. Piotra w dniu 30 maja 1998 r., L’Osservatore Romano (1998) 1–2 giugno.
13) Ważne oceny na temat ruchów istniejących w Kościele jak i w kwestii rangi i wymowy spotkania Papieża z przedstawicielami Ruchów w uroczystość Zesłania Ducha Świętego zawiera wywiad jakiego udzielił ks. kard. James Francis Staford, Przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich – zob. I Movimenti nell’oggi della Chiesa, Nuova Umanitr 12 (2000) nr 1, s. 35–49.
14) Ważnym w tym względzie jest już przemówienie Jana Pawła II wygłoszone zaledwie w kilkanaście dni później do księży biskupów przybyłych ze Stanów Zjednoczonych – zob. L’Osservatore Romano (1998) 1–13 czerwca.
15) Zob. Jan Paweł II, homilia wygłoszona podczas Mszy św. w Uroczystość Zesłania Ducha Św., 31 maja 1998 r. La Tracaia 5 (1998), s. 513.
16) Zob. I Movimenti Ecclesiali rappresentano frutti significativi della primavera della Chiesa preannnunciata dal Concilio (Messaggio del Santo Padre ai partecipanti al Congresso Mondiale promosso dal Pontificio Consiglio per i Laici), L’Oservatore Romano (1998) 1–2 giugno, s. 6 oraz Kard. J. Ratzinger, Movimenti ecclesiali e loro collocazione teologica, Il Regno Documenti 43 (1998) nr 13; R. P. Ghirlanda, Carisma e statuto giuridico dei movimenti ecclesiali, tamże; P. Coda, I movimenti ecclesiali, dono dello Spirito, Gen’s 1998 nr 5; tenże, I carismi e la coessenzialitr, Rinnovamento nello Spirito (1999) nr 8–9, s. 21–23; J. Castelano Cervera, Due dimensioni per l’unica Chiesa, tamże, s. 24–26; L. Gerosa, Movimenti eccelesiali e Chiesa istituzionale: concorenza o co-essenzialitr, Nuova UmanitrSegni di speranza. Movimenti e nuove realtr nella vita della Chiesa alla vigilia del Giubileo, Edzizioni S. Paolo, Cinisello Bal-samo 1998. 12 (2000), nr 2, s. 215–246. Cenne wywiady z założycielami najbardziej znanych ruchów i wspólnot kościelnych przynosi książka ks. bpa Paula Josefa Cordesa,
17) Obszerniej zagadnienie to naświetlił referat ks. kard. J. Ratzingera, Ruchy Kościelne i ich teologiczne umiejscowienie, Światowy Kongres Ruchów Kościelnych, Domus Pacis (Rzym), wygłoszony w dniu 27.05.1998 r., jak też ks. prof. P. Cody, I carismi e la co-essenzialitr, zaprezentowany na Kongresie ruchów w Speyer w dniach 7–8 czerwca 1999 r.
18) Zob. I Movimenti Ecclesiali rappresentano frutti significativi della primavera della Chiesa preannnunciata dal Concilio (Messaggio del Santo Padre ai partecipanti al Congresso Mondiale promosso dal Pontificio Consiglio per i Laici), L’Oservatore Romano (1998) 1–2 giugno, s. 6 .
19) Zob. j.w.
20) Fakt ten Jan Paweł II odnotował m.in.w posynodalnej adhortacji apostolskiej Christifideles laici n. 29. Fenomen ten podkreślał również kard. J. Ratzinger w swej książce Raport o stanie wiary, Kraków, Warszawa 1986, s. 36–37.
21) Por. W. Kasper, Die Kirche angesichts der Herausforderung der Postmoderne, Stimmen der Zeit 122 (1997) nr 10, s. 662n; J. Mariański, Chrzecijaństwo wobec sekularyzacji, w: Europa – zadanie chrześcijańskie, red. A Dylus, Warszawa 1998, s. 385n.
22) Zob. Wiele charyzmatów i ruchów, ale jedna misja, przemówienie papieża Jana Pawła II wygłoszone na placu św. Piotra w dniu 30 maja 1998 r., L’Osservatore Romano (1998) 1–2 giugno.
23) Zob. J. Mariański, O kryzysie globalnej teorii sekularyzacji, w: W kręgu chrześcijańskiego orędzia moralnego. Księga Jubileuszowa poświęcona czci Księdza Profesora Antoniego Mlotka, red. M. Biskup, T. Reron, Wrocław 2000, s. 639–645; J. Krucina, Drogami Kościoła, Wrocław 2000, s. 127–137.
24) Zob. J. Krucina, Drogami Kościoła, Wrocław 2000, s. 125.
25)    „W jaki sposób można zachować i zabezpieczyć autentyczność charyzmatu? Podstawowym tego warunkiem jest podporządkowanie się każdego ruchu rozeznaniu kompetentnej władzy kościelnej. (...) To daje wam niezbędną gwarancję, że idziecie właściwą drogą.(...) Znacie wymienione w adhortacji apostolskiej Christifideles laici (por. n. 30) kryteria, które pozwalają uznać kościelną tożsamość zrzeszeń wiernych świeckich. Proszę was, byście się zawsze nimi kierowali, przyjmując postawę wielkoduszności i pokory, włączając wasze
doświadczenia w życie Kościołów lokalnych i parafii, trwając zawsze w komunii z pasterzami i stosując się do ich wskazań”. Zob. Wiele charyzmatów i ruchów, ale jedna misja, przemówienie papieża Jana Pawła II wygłoszone na placu św. Piotra w dniu 30 maja 1998 r., L’Osservatore Romano (1998) 1–2 giugno.
26)    Zob. Jan Paweł II, Akt Europejski, Santiago de Compostella, 9 listopada 1982 r.
27)    Zob. Jan Paweł II, Homilia z okazji 1000. rocznicy śmierci św. Wojciecha, Gniezno 3 czerwca 1997 r.
28)    Zob. Jan Paweł II, Przemówienie do parlamentarzystów austriackich, Rzym 23 marca 1997 r.
29)    Zob. Paweł VI, Populorum Progressio, n. 42.
30)    Por. Kard. P. Poupard, Pomiędzy barbarzyństwem i nadzieją (kryzys chrześcijańskiej kultury i chrześcijańska odpowiedź), dz. cyt. s.19–20.
31)    Zob. Jan Paweł II, Tertio millennio adveniente, n. 36, także II Sobór Watykański, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et Spes, n. 19.
32)    Zob. Jan Paweł II, Tertio millennio adveniente, n. 7–8.
33)    Zob. także II Sobór Watykański, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et Spes.
34)    Zob. Paweł VI, Ecclesiam suam.
35)    Jan Paweł II, Posłanie do kongresu ruchów (7–8 czerwca Speyer 1999), Watykan, 3 czerwca 1999.
36)    Zob. Jan Paweł II, Akt Europejski, Santiago de Compostella, 9 listopada 1982 r. oraz Jan Paweł II Polska 1999. Przemówienia i Homilie, Warszawa 1999, s. 110–111.
37)    Tertulian, Apologetico 39,7.

Źródło: Ogólnopolska Rada Ruchów Katolickich