W Polsce dynamiczny rozwój ruchów, bractw, towarzystw nastąpił ponad 800 lat temu w czasach średniowiecza i znacznie przyczynił się do wypełnienia luki, jaka wówczas występowała w sferze samoorganizowania się ludzi celem udzielania pomocy społecznej, edukacji i kształtowania kultury. Szczególnie po II Soborze Watykańskim, w ramach odnowy Kościoła, nastąpił gwałtowny rozwój ruchów i stowarzyszeń. Czas ten określany jest często jako „wiosna Kościoła”.
Dziś w Ogólnopolskiej Radzie Ruchów Katolickich są ruchy, które rozpoczynały swoją działalność społeczną w Polsce już w XIII, XVI wieku, takie jak np. Franciszkański Zakon Świeckich, czy Sodalicje Mariańskie.

„W historii życia naszego Narodu bardzo ważną rolę odgrywały różne formy zrzeszania się ludzi, takie jak ruchy, bractwa, towarzystwa i stowarzyszenia. Stawały się one autentycznymi szkołami patriotyzmu, uczącymi aktywnego uczestniczenia w życiu publicznym. Opierając się na chrześcijańskim świecie wartości niosły różnorodną pomoc ludziom doświadczającym nędzy materialnej i duchowej.

Znaczenie tych organizacji było szczególnie wyraźne w okresie niewoli i rozbiorów, kiedy Polska pozbawiona była swojej państwowości. Ważną rolę odegrały one w czasie odzyskiwania niepodległości. To z nich wywodzili się ludzie, którzy wychowani na patriotów i społeczników, stawali się animatorami odbudowy kraju i tworzyli tkankę autentycznego życia społecznego, publicznego. Okres komunizmu zniszczył większość pozarządowych inicjatyw życia społecznego w Polsce, paraliżując samoorganizowanie się społeczeństwa”

(Jerzy Buzek, premier RP, 9 maja 1998 r.)

Niestety po II wojnie światowej system komunistyczny w Polsce niszczył w sposób systematyczny działalność organizacji pozarządowych. Zdelegalizował większość katolickich organizacji pozarządowych, które działały przed wojną, a powstające w tym okresie ruchy i stowarzyszenia były prześladowane. Po roku 1989 praca i działalność niezależnych katolickich organizacji pozarządowych była marginalizowana na rzecz organizacji powiązanych z poszczególnymi partiami politycznymi.
W oparciu o dane MSWiA, wiemy, że do 1996 r. zostało w Polsce zarejestrowanych prawie 30 tys. stowarzyszeń oraz ponad 12 tys. oddziałów terenowych, ok. 6 tys. fundacji. Daje to w sumie ok. 48 tys. organizacji. Według bardzo ostrożnych szacunków Banku Danych KLON, który ankietuje działające w Polsce organizacje pozarządowe minimalna liczba rzeczywiście aktywnych organizacji pozarządowych to ok.18 500.
Ruchy i stowarzyszenia katolickie są jednym z największych liczebnie i najbardziej aktywnych środowisk „trzeciego sektora” w Polsce. Organizacje katolickie skupiają obecnie w Polsce ok. 2 milionów osób, to jest ponad 5% Polaków. Aktualnie w Polsce działa ponad 150 większych ruchów oraz ponad 1000 mniejszych ruchów, stowarzyszeń i fundacji katolickich. Większość z nich jest skupiona w 4 federacjach. Podczas ostatnich 10 lat ilość członków ruchów i stowarzyszeń wzrosła ponad trzykrotnie.
Zrzeszenia katolickie z natury swojej z jednej strony aktywnie uczestniczą w życiu Kościoła, a z drugiej w rozwoju życia społeczeństwa, w tym szczególnie społeczności lokalnych. Ta podwójna przynależność jest szczególnie widoczna w ruchach i stowarzyszeniach katolickich, które tworzą głównie ludzie świeccy. Ich zaangażowanie dokonuje się bowiem zarówno w Kościele jak i w społeczeństwie.